تکلم به مالایعنی و فضول ، یعنی سخنان بی فایده گفتن و تکلم کردن چیزی که نه در دنیا به کار آید و نه در کار آخرت . اگر چه این حرام نباشد ولی بسیار مذموم است ، زیرا باعث تضییع اوقات - که سرمایه تجارت است - می شود و آدمی را از ذکر خدا و فکر در صنایع او باز می دارد . بسا باشد که از یک « لااله الّا الله » یا « سبحان الله » گفتن ، قصری برای آدمی بنا می کنند ، یا از فکری ، دری از درهای الهیه بر خانه دل گشوده می شود . پس چه زیانکاری از این بالاتر ، که آدمی بتواند گنجی را تحصیل کند ، آن را گذاشته و به جایش کلوخی بردارد که از آن هیچ منتفع نتوان شد .

پس هر که ذکر خدا و فکر در عجایب قدرت او را ترک کند و مشغول نقل بی فایده شود ، همه چیز گناه نکرده باشد ، ولی سود بسیاری از دست او دررفته است .

آری ! سرمایه بنده اوقات اوست ؛ و چون آن را به مصرف بی فایده برساند و از آن ، چیزی به جهت روز درمانگی ذخیره نکند ، سرمایه خود را ضایع کرده است .

کاشکی قیمت انفاس بدانستی خَلق!

تا دمی چند که ماندست ،غنیمت شمرند

علاوه بر این ، غالب آن است که چون در سخنان بی فایده گشوده شود کلام به حکایت معاصی و دروغ و غیبت و امثال این ها می کشد ؛ و از این جهت مذمت بسیار در خصوص آن وارد شده است .

روایت شده : در جنگ احد ، پسری از اصحاب پیامبر صلی الله و علیه و آله شهید شد ، که از گرسنگی ، سنگ بر شکم خود بسته بود . مادر او بر بالین وی نشست و خاک از رخسار او پاک می کرد و می گفت : بهشت بر تو گوارا باد، ای فرزند من ! پیغمبر صلی الله و علیه و آله فرمودند : چه می دانی که بهشت بر او گوارا خواهد بود ؟شاید که سخنان بی فایده می گفته .

یکی از صحابه می گفت : گاه است مردی با او سخن می گوید ، که رغبت من به جواب او بیشتر است از رغبت تشنه به آب سرد ، ولی جواب آن را ترک می کنم ، از خوف این که مبادا سخنان فضول بگویم .

مخفی نماند که ، هرزه گویی و سخنان بی فایده ، اقسام بی نهایت دارد و ضابطه اش این است که به سخنی تکلم کنی که اگر آن را نگویی و سکوت کنی ، گناهی برتو نباشد ، و ضرر دنیوی هم به تو نرسد و امرت معطل و معوق نماند . هر چه از این قبیل باشد ، لغو و مالایعنی است ف، مثل این که احوال سفرهای خود را با همنشینان خویش نقل کنی ، و آن چه در سفر دیده ای از کوه ها ، آب ها ، ولایات و هواهای آن ها و احوال مردمان آن جا و امثال این ها . همه این ها اموری هستند که ترکشان نه ضرر دینی دارد و نه دنیوی و اصلاً فایده ای برای هیچ کس در ذکر آن ها نیست .

پس اگر سعی خود را هم بکنی که کم و زیادی در نقل ننمایی ، و خودستایی و تفاخری منظور تو نباشد و متضمن غیبت کسی یا مذمت مخلوقی از مخلوقات خدا نباشد ، وقت خود را ضایع و تلف خواهی کرد بلکه دل خود را افسرده و تاریک می کنی ، زیرا تکلم به مالایعنی ، موجب کدورت دل آدمی می شود. …

( معراج السعاده ، ملا احمد نراقی ، ص 445)