الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ؛(سوره بقره، آيه 274). يعنى جمعى كه انفاق مى‏كنند مال خود را در شب و روز و پنهان و آشكارا اجر ايشان پيش خداى تعالى است و خوف و ترسى نيست برايشان و حزين و دلگير نيستند ايشان.

و روايات قريب به تواتر رسيده است به اينكه مراد به اين آيه، امير المؤمنين عليه السّلام است «2» و نيست خلافى در اينكه آن حضرت از سعى دست مبارك خود آزاد كرده است جماعتى را كه از بسيارى نمى‏توان شمرد، وقف كرده است زمين‏هاى بسيار را كه آنها «موات» بوده است آن حضرت احياء كرده است.
پس جمع شده است اين صفات در آن حضرت بعد از آن خداى عز و جل فرموده است:

وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ(سوره بقره، آيه 177)

؛ يعنى نماز كرده است و زكات داده.
و اين نيز اشاره به آن حضرت است به دليل قول وى:

إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ‏(سوره مائده، آيه 55.)
؛ يعنى به درستى كه ولى شما خداست و رسول وى و جمعى كه ايمان آوردند و نماز مى‏كنند و زكات مى‏دهند و حال آنكه در ركوع‏اند.
و اتفاق كرده‏اند اهل نقل بر اينكه آن حضرت بود كه زكات داد در حال ركوع در نماز. (و آن چنان است كه آن حضرت در نماز بود و چون به ركوع رفت سائلى آمد و سؤال كرد آن حضرت دست مباركش را حركت داد و انگشترى كه داشت انداخت و آن سائل برداشت پس اين آيه نازل شد.
پس اين وصف مطابق است با وصفى كه در آيه سابق بود و مشارك است در معنى پس مراد به آن نيز آن حضرت است. بعد از آن خداى تعالى فرموده است:

وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عاهَدُوا(سوره بقره، آيه 177.)؛ يعنى و جمعى كه وفا مى‏كنند به عهد خود.

نيست احدى از صحابه مگر اينكه شكسته عهدش را در ظاهر، يا اينكه در باب وى اين مذكور شد خواه راست و خواه دروغ غير از امير المؤمنين عليه السّلام، از براى آنكه ممكن نيست مر احدى را گمان كند كه آن حضرت شكست آنچه را عهد كرده با رسول صلّى اللَّه عليه و آله از نصرت و مواسات و مهربانى؛ پس مخصوص شد اين وصف نيز به آن حضرت.
بعد از آن فرموده است:

وَ الصَّابِرِينَ فِي الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِينَ الْبَأْسِ(سوره بقره، آيه 177).؛ يعنى و صابرين در فقر و كوفت و جهاد. و يافت نمى‏شود احدى كه صبر كرده باشد با رسول صلّى اللَّه عليه و آله نزد شدايد غير از آن حضرت. زيرا او به اتفاق دوست و دشمن پشت مگردانيد از جنگ هرگز و نگريخته از هيچ كس از امثال خود در شجاعت و نترسيده در جنگ از هيچ كس و از دشمن. پس چون كامل كرده است آن حضرت جميع اين صفات را.

فرمود خداى تعالى:

أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا …(سوره بقره، آيه 177).«2» آن كس كه مأموريد شما به اتباع او از جمله «صادقين» آن كسى است كه جمع شده باشد در او جميع اين صفات و او امير المؤمنين عليه السّلام است. و به درستى كه تعبير كرده است خداى تعالى از آن حضرت به «صيغه جمع» براى تعظيم و تشريف وى؛ زيرا عرب اطلاق مى‏كند لفظ جمع را بر واحد هر گاه اراده كند كه دلالت كند اين بر نباهت و شرافت و علوّ قدر و شرف رتبه آن شخص و اگر چه گاه استعمال مى‏كند اين را در جايى كه اراده تعظيم ندارد هر گاه خطاب متوجه يك شخص باشد ليكن حكم شامل غير او نيز باشد.

پس اگر بگوئيم كه مراد به لفظ جمع امير المؤمنين عليه السّلام است صحيح خواهد بود؛ زيرا او اگر چه مخصوص است به ذكر ليكن حكم جارى است در ائمه عليهم السّلام بعد از وى چنان كه ذكر كرديم و اين ظاهر است.

و الحمد للَّه تعالى و نسأله توفيقا به نصل به الى الرشاد برحمته.

(دفاع از تشيع ،ترجمه الفصول المختارة للمفيد، ص281)

مسلم در صحيح خود در كتاب «فضائل الصحابة» باب (من فضائل على بن ابى طالب) به سند خود از عامر بن سعد بن ابى وقاص از پدرش سعد روايت كرده كه گفت: معاويه بن ابى سفيان به سعد دستور داد على (عليه السلام) را ناسزا گويد و او از ناسزا گفتن به آن حضرت خود دارى كرد، معاويه به او اعتراض نمود و سبب آن را پرسيد، سعد گفت: مادام كه سه چيز را از ياد نبرده‏ام هرگز او را ناسزا نمى‏گويم و آن سه جمله‏اى است كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلّم در باره‏اش فرمود كه هر يك از آنها به نظر من مهم‏تر است از آنچه آفتاب بر آن مى‏تابد و ارجمندتر است از هر نعمتى كه مردم براى آن ارج مى‏نهند:

اول اين كه شنيدم كه به آن جناب (در بعضى از جنگها كه او را جانشين خود كرد و به جنگ نبرد و در او احساس ناراحتى نمود كه به نزد زنان و كودكانش گذاشته و از فيض جهاد او را محروم كرد) فرمود:
«ا ما ترضى ان تكون منّى بمنزلة هارون من موسى الّا انّه لا نبىّ بعدى»
: آيا راضى نيستى كه نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسى باشى؟ جز اين كه بعد از من پيامبرى نخواهد آمد.

دوم اين كه در روز خيبر شنيدم كه فرمود:
«لأعطينّ الراية رجلا يحبّ اللَّه و رسوله و يحبّه اللَّه و رسوله»
فردا حتما پرچم را به دست مردى مى‏دهم كه خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش او را دوست دارند و چون فردا شد همه گردن كشيديم شايد آن مرد ما باشيم، ولى شنيديم كه فرمود:
«ادعوا الىّ عليّا»
على را نزد من بخوانيد و چون او را آوردند درد چشم داشت، پس آب دهان در چشم او ماليد و پرچم جنگ را به دست او داده و در نتيجه خدا قلعه را برايش بگشود.

سوم اين كه وقتى آيه: فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ … نازل شد،
«دعا رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله و سلّم عليا و فاطمة و حسنا و حسينا فقال: اللهمّ هؤلاء اهلى»
رسول خدا على و فاطمه و حسن و حسين را صدا زد و به درگاه خداوند عرضه كرد بار خدايا اينان اهل من هستند.

(الطرائف ، ترجمه داود إلهامى، ص 137)

زمخشرى (538 م) در كشاف در تفسير سوره آل عمران در ذيل آيه مباهله آورده است:

وقتى رسول خدا آيه مباهله را براى نمايندگان مسيحيان نجران خواند و ايشان را به مباهله دعوت كرد، گفتند: باشد تا در كار خود بينديشيم و فردا برگرديم بعد ازآنكه با خود خلوت كردند، از بزرگ و صاحب نظر خود «عاقب» پرسيدند: چه صلاح مى‏دانى؟ گفت: اى گروه نصارى شما خوب دانستيد كه محمد صلى اللَّه عليه و آله و سلّم پيغمبر است و خدا او را فرستاده و اگر با او مباهله كنيد، به طور قطع همه ما هلاك خواهيم شد، به خدا سوگند هيچ قومى با هيچ پيغمبرى مباهله نكرد، مگر اين كه تا آخرين نفرشان هلاك شدند و اگر از من مى‏شنويد به او ايمان بياوريد و اگر زيربار نمى‏رويد و مصمم هستيد و تا مباهله نكنيد دست بر نداريد، لا اقل اين نصيحت را از من بپذيريد و نزد او رفته با او خداحافظى كنيد و به شهر خود برگرديد.

مسيحيان نجران نزد پيامبر برگشتند، ديدند حسين (عليه السلام) را بغل گرفته و دست حسن (عليه السلام) را هم در دست دارد، فاطمه (سلام اللَّه عليها) پشت سر او، على (عليه السلام) پشت سر فاطمه مى‏آيند و رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلّم به ايشان مى‏گويد: هر گاه من دعا كردم شما آمين بگوئيد.
اسقف نجران همين كه اين وضع را ديد گفت: اى نصاراى نجران من چهره‏ها و رخساره‏هائى مى‏بينم كه اگر از خدا بخواهند كوهى را از جاى بركند، بر مى‏كند، پس زنهار مباهله مكنيد كه هلاك مى‏شويد و تا روز قيامت يك نفر نصارى بر روى زمين باقى نمى‏ماند بناچار مسيحيان گفتند: اى ابوالقاسم رأى ما بر اين قرار گرفت‏كه مباهله نكنيم و تو را به دين خودت واگذاريم، تو هم ما را به دين خودمان واگذارى، رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلّم فرمود: حالا كه حاضر نيستيد، مباهله كنيم، اسلام را بپذيريد و در نفع و ضرر با مسلمانان شريك باشيد، نصارى نپيذيرفتند پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلّم فرمود: پس بايد كه آماده جنگ شويد، گفتند ما توانائى جنگ با عرب را نداريم، ولى با تو حاضريم صلح كنيم، بر اين كه با ما نجنگى و ما را نترسانى و تهديد نكنى و از دينى كه داريم برنگردانى، در عوض ما ساليانه دو هزار طاقه پارچه به تو بدهيم هزار طاقه را ماه صفر و هزار ديگر را ماه رجب بپردازيم و سى و سه زره عاريه و سى و سه شتر و سى و چهار اسب جنگى تحويل دهيم.
رسول خدا اين پيشنهاد را پذيرفته با آن مصالحه نمود و فرمود: به آن خدائى كه جانم در دست اوست عذاب تا بالاى سر نجران آمده بود، اگر صلح نمى‏كردند، همگى به صورت ميمون و خوك مسخ مى‏شدند و بيابان بر آنان، شعله‏ور مى‏گشت و خداوند اهل نجران و حتى پرنده‏ها را بر درختان ايشان نابود مى‏ساخت و يك سال نمى‏كشيد كه آنچه نصارى در دنياست هلاك مى‏گشت.
از عايشه نقل شده است كه گفت: روزى رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلّم در حالى كه رواندازى خال خال از مو به دوش داشت در منزل نشسته بود كه حسن (عليه السلام) آمد و داخل آن كرد سپس حسين آمد او را نيز داخل كرد پس از آن فاطمه و در آخر على (عليه السلام) آمدند و آن جناب همه را زير آن روانداز جاى داد وقتى همه جمع شدند، اين آيه را تلاوت كرد: إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً.
زمخشرى بعد از نقل اين حديث و بعد از بياناتى چند چنين مى‏گويد: «و فيه دليل لا شي‏ء اقوى منه على فضل اصحاب الكساء عليهم السّلام و فيه برهان واضح على صحّة نبوّة النّبيّ صلى اللَّه عليه و آله و سلّم لأنّه لم ير واحد من موافق و لا مخالف انّهم اجابوا الى ذلك» (اين آيه دلالتى بر فضيلت اصحاب كسا دارد كه هيچ دليلى به قوت آن نمى‏رسد و نيز دلالت واضحى بر صحت نبوت رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلّم دارد و چون احدى از مخالف و موافق روايت نكرده كه مسيحيان نجران مباهله را پذيرفته باشنداين آخركلام زمخشرى است با نظر انصاف در آن بنگريد تا از آن، اهل صراط مستقيم را بشناسيد).

فخر رازى هم بعد از نقل اين داستان گفته: اين آيه دلالت دارد بر اين كه حسنين دو فرزند رسول خدايند چون وقتى مأمور شد، پسران خود را در مباهله شركت دهد آن دو را شركت داد، پس واجب است كه بگوئيم آن دو پسران وى بوده‏اند، بعد مى‏گويد و از جمله آياتى كه اين معنى را تأييد مى‏كند آيه سوره انعام است كه مى‏فرمايد: وَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَيْمانَ تا آنجا كه مى‏فرمايد: وَ زَكَرِيَّا وَ يَحْيى‏ چه معلوم است كه عيسى از ناحيه مادر منتسب به ابراهيم بود نه پدر، پس معلوم مى‏شود كه گاهى پسر دختر هم پسر خود انسان به حساب مى‏آيد و بعد از بيانى ديگر مى‏گويد: روايت شده كه ابو جعفر باقر (عليه السلام) نزد حجاج بن يوسف به اين آيه استدلال كرده است‏

(الطرائف ،ترجمه داود إلهامى، صص 134،135)