قال الصادق (ع): احفظ أدب الدعاء، و انظر من تدعو كيف تدعو و لما ذا تدعو، و حقق عظمة اللَّه و كبريائه، و عاين بقلبك علمه بما في ضميرك و اطلاعه على سرك و ما تكون فيه من الحق و الباطل، و اعرف طرق نجاتك و هلاكك، كيلا تدعو اللَّه بشى‏ء عسى فيه هلاكك و انت تظن ان فيه نجاتك، قال اللَّه تعالى:
وَ يَدْعُ الْإِنْسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالْخَيْرِ وَ كانَ الْإِنْسانُ عَجُولًا. و تفكر ما ذا تسأل و كم تسأل و لما ذا تسأل. و الدعا، استجابة الكل منك للحق و تذويب المهجة في مشاهدة الرب و ترك الاختيار جميعا و تسليم الامور كلها ظاهرا و باطنا الى اللَّه تعالى، فان لم تأت بشرط الدعاء فلا تنتظر الاجابة، فإنه يعلم السر و أخفى، فلعلك تدعوه بشى‏ء قد علم من سرك خلاف ذلك. قال بعض الصحابة لبعضهم: أنتم تنتظرون المطر بالدعاء و أنا انتظر الحجر.

 حضرت صادق (ع) فرمود: رعايت و حفظ كن آداب و شرائط دعاء را، و متوجه باش كه، كه را مى‏ خوانى و چگونه مى‏ خوانى و براى چه مى‏ خوانى.
و عظمت و كبرياء و جلال پروردگار متعال را هميشه در نظر گرفته، و با قلب و چشم دل خود معاينه كن: عالم بودن او را به آنچه در ضمير تو است، و اطلاع و آگاه بودن او را به باطن و به آنچه از حق و باطل در وجود تو هست.
و لازمست طرق نجات و هلاكت و راه هاى سعادت و گرفتارى خود را فهميده، و در مقام دعاء كردن چيزى را نخواهى كه هلاكت و گرفتارى تو در آن باشد؛ و تو از روى جهالت خير و صلاح خود انديشى. خداوند متعال مى ‏فرمايد: و درخواست مى‏ كند انسان شر و ضرر را مانند درخواست كردن او خير و صلاح را، و انسان هميشه عجله‏ كننده است و خوب متفكر باش كه چه سؤال مى ‏كنى، و چه اندازه سؤال مى‏ كنى، و براى چه سؤال مى‏ كنى!

و حقيقت دعاء اينست كه: تمام اعضاء و جوارح با تو موافق و هم آواز شده و همه در مقابل حق تعالى طلب حاجت و درخواست مطلب كنند، و قلب در مشاهده و حضور پروردگار متعال فانى گشته، و تمام اختيار در مقابل عظمت و حكومت او سلب شده، و همه امور خود را در ظاهر و باطن به خداوند متعال تسليم و واگذار كند.

اينها شرائط دعاء بود، و اگر اين شرائط را رعايت نكردى منتظر اجابت و قبولى دعاء خود مباش، زيرا خداوند متعال از ظاهر و ضمير تو آگاه است، و ممكن است تو مطلبى را بخواهى كه بر خلاف درخواست و طلب باطنى تو باشد.

يكى از اصحاب به ديگرى گفت: شماها در اثر دعاء منتظر باران هستيد، و من منتظر باريدن سنگ هستم.

شرح‏
آرى دعاء، وقتى به اجابت مى‏ رسد كه حقيقت پيدا كند، و حقيقت پيدا كند، و حقيقت پيدا كردن دعوت و درخواست، در صورتى محقق گردد كه انسان يك نواخت از ظاهر و باطن و روى حقيقت و با زبان و قلب و در حالى كه عظمت پروردگار متعال را مشاهده كرده، و در مقابل او حال خضوع و خشوع كامل و فناء پيدا كرده است؛ مطلب خود را درخواست كند. و البته اين حال‏ در صورتى پيدا شود كه انسان به عظمت و قدرت و نفوذ پروردگار متعال آگاه شده، و امور خود را جزءا و كلا به او تفويض كرده، و خود را در مقابل او ذليل و فقير و عاجز بيند.

اينست كه مى ‏بينيم اغلب دعاها از لحاظ دارا نبودن به اين شرائط به اجابت نرسيده، و اثر و نتيجه‏ اى نمى ‏دهد. اغلب مردم درخواست سعادت و آخرت و توفيق عبادت و حال روحانيت و محبت به خدا و اوليا، و زهد و تقوى و ساير مقامات عاليه را از پيشگاه احديت مى ‏كنند در صورتى كه باطنا و از ته دل موافق و راضى نبوده، و حاضر به ترك حالات و اعمال خود نيستند، اينست كه اين گونه از ادعيه كمترين اثر و نتيجه‏ اى نداده و به اجابت نخواهد رسيد.

و جمعى از مردم نيز در اثر اعمال سوء و قدمهاى خلاف و اصرار بر معصيت و ظلم و تجاوز: ابتلاء و گرفتارى پيدا كرده، و سپس كه به خود آمده و تلخ كام و ناراحت مى ‏شوند، شروع به دعاء و رفع بلا، مى ‏كنند، و در اغلب موارد اين گونه دعاها كه پس از اتمام حجت است به هدف اجابت نرسيده، و رفع گرفتارى نخواهد كرد. و اين گونه ابتلائات يا براى فرا رسيدن موقع عذاب و غضب الهى است، و يا براى تخفيف مسئوليت و عذاب آخرت است، و به هر صورت: اين گونه گرفتاريها مشكل است كه با دعاء و درخواست رفع بشود.

مصباح الشريعة،منسوب به جعفر بن محمد( امام ششم علیه السلام ) ، ترجمه مصطفوى، متن، ص: 78